vertaling pausanias

Bij de ruïnes van Delphi, het eerbiedwaardige Apollo-orakel, aangekomen stopte net een bus vol Nederlandse toeristen. Een jonge vrouw op schoenen die gemaakt waren om mooi te zijn, stapte de bus uit. Ze slaakte een zucht van ergernis en luid hoorden we haar klacht: "alweer oude stenen!" Ze ging op die "oude" stenen zitten en smeerde zich in met zonnebrandcrème. De groep ging zonder haar achter de gids aan de ruïnes bekijken.
Tja, we konden het ons niet voorstellen. Ruïnes intrigeren ons altijd, ze putten ons wat geest én lichaam betreft uit, geven al dan niet hun geheimen prijs en laten ons kennis maken met de mens van vroeger. Een van onze "reisgidsen" tijdens onze Griekenland-tochten is Pausanias. Nu is er een Nederlandse vertaling verschenen van zijn "reisgids":

Pausanias - Beschrijving van Griekenland:
Gids van toen voor de toerist van nu vertaald door Peter Burgersdijk
Amsterdam: Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2011
365 p., zwart-wit foto's & 3 kaartjes
ISBN 978-90-253-6737-4

Pausanias leefde in de Romeinse wereld; hij werd geboren waarschijnlijk een paar jaar voor het begin van de regering van keizer Hadrianus (r 117-138) en stierf rond het overlijdensjaar van Marcus Aurelius (180 nC). We weten eigenlijk vrij weinig van de persoon Pausanias, maar zijn in het Grieks geschreven Rondleiding in Griekenland is nog steeds voor archeologen en historici een onmisbare bron van informatie. Pausanias reisde door het Griekenland van zijn tijd (tweede eeuw). Het Griekenland van toen was deel het van uitgestrekte Romeinse Rijk, maar - en dat was hetgeen Pausanias onderstreepte - het Griekse verleden (literatuur, mythen, architectuur & kunsten) was een bijna onlosmakelijk onderdeel van het leven in Romeinse Rijk. De tweede eeuw was de tijd waarin de graecofiel Hadrianus keizer was; hij werd niet voor niets Graeculus werd genoemd!  Hij maakte Athene tot culturele hoofdstad van Griekenland, restaureerde tempels & beelden, bouwde monumenten etc. Pausanias' werk past helemaal in die tijd, waarin gefortuneerde Romeinen ook graag in die Griekse bakermat van cultuur wilde vertoefen en reizen. Pausanias' beschrijving is belangrijk, omdat hij een oplettend man was die details opmerkte en die ook verhalen opschreef al geloofde hij ze zelf niet helemaal. Hij moet zich uitstekend gedocumenteerd hebben. Dat was toen ook geen probleem; belangrijke steden hadden immers grote bibliotheken. Hij kon bronnen lezen die na hem voorgoed verloren gingen. Hij luisterde ook naar gidsen en stelde vragen aan priesters. Gelukkig heeft hij het opgeschreven en bleef zijn werk bewaard. Hoe zouden we anders weten hoe het wereldwonder, het Zeus-beeld in Olympia van beeldhouwer Phidias eruit heeft gezien?

Burgersdijk - oud-leraar klassieke talen - vertaalde een selectie van Pausanias' beschrijving van Griekenland. In de verantwoording: "bij de keuze van de fragmenten heb ik getracht de reizen van Pausanias in Griekenland zoveel mogelijk als een aaneensluitende beschrijving weer te geven. Langere historische uitweidingen ... zijn daarom niet opgenomen". Een goede keuze, die de leesbaarheid van Pausanias ten goede komt.

Het boek is m.i. niet zozeer voor de "toerist van nu" (zeker niet voor die jonge vrouw in Delphi met die modieuze schoentjes), maar voor de geïnteresseerde die op een rustig moment thuis of ter plekke - nadat hij de ruïne heeft bezocht - met de ogen van de tweede-eeuwer opnieuw wil kijken naar Olympia, Athene, de Akropolis, Delphi ...... Wat was er toen te zien en was is verdwenen? Dat maakt het werk van Pausanias ook zo belangrijk; hij beschreef (bijvoorbeeld) beroemde schilderijen waarvan niets bewaard bleef, de gevelvelden van de Zeustempel in Olympia, de drieslangenzuil in Delphi die wij nu nog kunnen zien in Istanbul zien!
Kortom: deze Nederlandse vertaling van Pausanias' Rondleiding is een aanrader voor de liefhebber van archeologie, "oude" stenen & Griekenland!