aanraders cairo

We weten niet wat de toekomst voor Egypte in petto heeft. Het rijke verleden kennen we wél. Ondanks alle onlusten, tegenslagen, plunderingen en verwoestingen door de eeuwen heen is Cairo - cultuurhistorisch gesproken - een schitterend juweel aan de Nijl.

Kern van de oude stad bestaat eigenlijk uit vijf steden. Eerst was er op de oostoever van de Nijl Babylon, waarvan Romeinse muurresten nog bewaard bleven en dat bij toeristen bekend staat als de koptische wijk met kerken, de oudste synagoge van Egypte en het prachtige koptische museum. Direct na de moslim verovering van Egypte (641) werd een nieuwe hoofdstad gesticht nl. Fustat, ten noorden van het oude Babylon. Behalve een desolaat gebied waarin archeologen proberen het verleden terug te vinden, herinnert alleen de later sterk uitgebreide en gerestaureerde moskee van Amr ibn al-As, de moslim die Egypte veroverde, aan dit Fustat-verleden. Nadat de Abbasiden in 750 de macht naar zich toe hadden getrokken, stichtten zij ten NO van Fustat een eigen, nieuwe stad, nl. al-Askar, waarvan niets bewaard bleef. In 868 werd Ahmad ibn Tulun als gouverneur van Egypte vanuit Bagdad naar Cairo gezonden. Hij opereerde meer en meer eigenmachtig en stichtte zijn eigen, nieuwe hoofdstad: al-Qatay (de Districten). De schitterende Ibn Tulun moskee is nog de enige getuige van deze stad. Paleizen, administratieruimten, kazernes en hippodroom werden met de grond gelijk gemaakt toen de kalief in Bagdad een leger stuurde (begin tiende eeuw) om de té zelfstandig opererende nazaten van Ibn Tulun af te zetten.
In 969 stichtten de Fatimiden na hun verovering van Egypte een nieuwe hoofdstad: Cairo, aanvankelijk een speciale woonstad voor de Fatimide bestuurselite rond prachtige paleizen van de kalief. Saladin, die na de dood van de laatste Fatimide kalief de touwtjes in handen nam, begon met het versterken van de citadel. Onder de regering van de Mamlukken (vanaf 1250) en van de Ottomanen (vanaf 1517) werd heel het gebied van Babylon tot "Cairo" intensief gebruikt, veranderd, herbouwd en uitgebreid met enorme religieuze complexen, paleizen, defensieve muren etc. Ook de negentiende en twintigste eeuw kenden grote veranderingen van de stad: nieuwe moderne wijken, weidse pleinen, aanleg van autowegen ..... Gelukkig heeft men de laatste decennia óók veel aandacht voor behoud van historische gebouwen, restauratie en onderzoek.

Cairo heeft een fascinerende geschiedenis die nog prachtig zichtbaar is in oude monumenten en voorwerpen. Met veel plezier hebben we lezingen over dit "juweel aan de Nijl" gegeven. Vandaar dat ik met spanning het onlangs verschenen boek las:

Caïro, Van Arabische tentenkamp tot
stad van Duizend-en-een-Nacht (641-1517)
geschreven door Maya Termonia en Jo Van Steenbergen
(resp. docente Arabisch en professor islamitische geschiedenis)
Leuven: Davidsfonds Uitgeverij, 2010
367 p., veel kleurenfoto's, kaartjes
ISBN 978-90-5826-750-4

Het boek is m.i. niet zozeer een reisgids, maar meer geschikt om een reis voor te bereiden of om na afloop details op te zoeken. De tien hoofdstukken zijn min of meer chronologisch en topografisch gerangschikt en negen eindigen met een recept van "streetfood". De nadruk ligt heel duidelijk op de historische ontwikkeling en op de Mamlukken (veertiende en vijftiende eeuw). De stichters van de monumenten zijn de hoofdrolspelers (kaliefen, sultans, emirs); zij komen voor het voetlicht. Hun korte levensbeschrijvingen zijn gelardeerd met Nederlandse vertalingen van (hoofdzakelijk) Arabische teksten, zoals die van al-Maqrizi die begin vijftiende eeuw Cairo beschreef en de geschiedenis (en roddels!) opschreef.
In deze opzet ligt ook mijn grootste bezwaar. De personen staan centraal en niet de architectuur van de religieuze complexen die achterin in vijftien historische wandelingen in kleine kaartjes zijn aangegeven (helaas ook geen register). We lezen niets over de speciale kenmerken van de Fatimide of Mamlukse decoraties, niets over de verschillende minaret- en boogvormen, niets over het ambacht van glasmakers, pottenbakkers of metaalbewerkers door de eeuwen heen ..... Helaas we lezen ook niets over de Ottomaanse moskeeën of fonteinen (dat is al duidelijk in de titel) die in Cairo te vinden zijn en die je onderweg herhaaldelijk tegenkomt. Als Engels geen bezwaar is, is als reisgids voor de islamitische monumenten veel praktischer: Islamic Monuments in Cairo geschreven door Caroline Williams (tweede ed. 2008). 

Wat mijn bezwaren m.b.t. dit boek ook mogen zijn, Termonia en Van Steenbergen hebben er goed aangedaan om in het Nederlands een voor velen onbekend Cairo in historisch perspectief te plaatsen en "in te kleuren" met sfeertekeningen uit middeleeuwse Arabische bronnen.
Voor iedereen die de historische rijkdom van Cairo wil leren kennen, een goed begin!

© Annet van Wiechen