aanrader alexander & darius

Alexander en Darius
De Macedoniër in de spiegel van het Nabije Oosten
onder redactie van Diederik Burgersdijk, Wouter Henkelman en Willemijn Waal
Hilversum: Uitgeverij Verloren, 2013
Zenobiareeks nr. 1
267 p., ingenaaid, met tek. en kleurenkatern
ISBN 978-90-8704-383-4

Ik houd van het verleden en van verhalen. Het liefst combineer ik beide. Alexander de Grote was een historische figuur die men zich ook na zijn dood op 11 juni 323 vC bleef herinneren. Vriend & vijand vertelden verhalen over hem. Men bleef vertellen & anekdotes verzinnen. Verhalen die weer werden bewerkt, vertaald en uitgebreid. Een van mijn favoriete themata is de luchtreis van Alexander de Grote. Fictie, maar voor de middeleeuwer gebeeldhouwde werkelijkheid.

Dit eind 2013 uitgekomen boek Alexander en Darius vond ik dan ook heerlijk om te lezen. Een boek door kenners geschreven zowel over de historische Alexander (deel I, p. 19-132) als over het Nachleben van Alexander na zijn dood (deel 2, p. 135-254).

deel 1, de historische Alexander

Na een kort en bondig artikel over het Perzische rijk aan de vooravond van Alexander's veldtocht (Amélie Kuhrt) gaat Henk Singor in op de militaire prestaties van Alexander en Bert van der Spek op Alexander in spijkerschriftteksten. Die teksten "hebben ons beeld van Alexander misschien niet radicaal veranderd, maar ze hebben ons wel iets geleerd over het culturele, politieke en economische klimaat waarin Alexander terechtkwam. ... We weten nu welke gevolgen Alexanders komst had voor de economie en wat het besluit tot herstel van de tempeltoren teweeg bracht. De Dynastieënprofetie [geschrift in spijkerschrift waarin de geschiedenis van Babylon werd beschreven van de val van het Nieuw-Assyrische rijk – ca. 612 vC – tot aan de tijd van Alexander of iets later] laat zien wat Babylonische geleerden van een goede koning verwachten ... Wat de gewone Babyloniër in de straat dacht, kunnen we slechts raden, maar het moet toch welhaast zo zijn dat hij een koning zonder baard, gekleed in minirokje en zonder tiara, een raar verschijnsel vond en een uiting van westerse verwijfdheid en decadentie" (p. 99) aldus de auteur.

Rolf Strootman stipt in zijn artikel, Alexander en het Oosterse koningschap, aan hoe verschillende generaties historici & Alexanderologen tegen Alexander en zijn politiek aankeken. Immers ook wetenschappers zijn kinderen van hun eigen tijd! Eric Moormann behandelt het Alexandermozaïek in Pompeii en Robbert Bosschart beschrijft een vaak onderbelicht onderwerp: De vrouwen van Alexander. Met name behandelt hij de invloed die Sisygambis, de Perzische koningin-moeder, mogelijk op Alexander zou hebben gehad.

deel 2, de Alexanderroman

De "Alexanderroman was gedurende lange tijd het meest verspreide en meest vertaalde boek na de Bijbel .... anders dan het Oude en Nieuwe Testament werd de Alexanderroman niet simpelweg vertaald, maar steeds aangepast aan de nieuwe culturele context. De talloze versies en bewerkingen reflecteren zodoende de ziel van de oude wereld, van Buiten-Mongolië tot Lapland, van het opgrauwen van de late oudheid tot het zachte uitluiden van de Europese Middeleeuwen", aldus W. Henkelman (p. 139) die in zijn artikel, Hemelblau es dies steens maniere, over de onsterfelijkheid en de dood en de Griekse Alexanderroman, een korte inleiding geeft over het ontstaan van deze roman en over de verschillende versies en redacties. Ook gaat hij in op de mogelijke relatie met het Gilgamesh-epos. Hij eindigt zijn artikel aldus: "Het is de grote humaniteit die in de Alexanderroman besloten ligt die de eeuwen en de wereld heeft getrotseerd en wel, zo durf ik te stellen, omdat ze stamt uit de oude voedingsbodem van, inderdaad, het Nabije Oosten waar de mens zich voor het eerst bewust werd van zijn verlies en droomde van het eeuwig leven, de wereld die als eerste eenzame koningen zag gaan en komen, in een eindeloze stroom, van u, mijn lieve lezer, terug tot voor de gesloten poort van het paradijs" (p.151).

Dan volgen nog zeven goede artikelen die behandelen: de joodse Alexander (Wout van Bekkum), de Egyptische Alexanderroman (Jacco Dieleman), Alexander & Darius in Arabische handschriften (Faustina Doufikar-Aerts) en in de Alexandreis van Walter van Châtillon (Mark Nieuwenhuis), Alexander in de Shahnama, het Perzische Boek der Koningen (Gabrielle van den Berg) en een Byzantijnse Alexanderroman (Willem Aerts). Het laatste artikel belicht Couperus' Iskander (Maarten Klein).
Een kort historisch overzicht, goede bibliografie en een korte kennismaking met de auteurs sluiten het boek af.

Elke tijd en elke streek creëert en verzint zijn eigen Alexander en dat komt in deze bundel uitstekend naar voren. Alexander was in de Perzische verhalen de rechtmatige opvolger van de Perzische koning. In Egypte was hij de opvolger van de farao en werd hij een nationale Egyptische held. In de joodse traditie stond de "geromantiseerde figuur van Alexander symbool voor wat de rabbijnen 'Griekse wijsheid' noemen" (p.165). In het rond 1180 door Walter van Châtillon geschreven Latijnse Alexander-verhaal, dat in de middeleeuwen veel gelezen en bewerkt werd, is Alexander "slechts een werktuig om Gods heilsplan ... in vervulling te doen gaan" (p.233). Christus is de ware wereldheerser, niet Alexander. De onbekende schrijver van het waarschijnlijk dertiende-eeuwse Byzantijnse Alexandergedicht heeft zijn Byzantijnse lezers of toehoorders willen "herinneren aan de prestaties van een grote voorvader" (p.220). Etc.

Een weldaad om zo goed en caleidoscopisch geïnformeerd te worden over de nieuwste inzichten met betrekking tot Alexander & de Alexanderroman.

Kortom in één woord: aanrader!