augustus & constantijn

De macht van de traditie
Het keizerschap van Augustus en Constantijn
Diederik Burgersdijk
Amsterdam: Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2016
246p., 1 kleurenkatern
ISBN 978-90-253-0398-3

Twee van de langst regerende keizers staan in dit boek centraal: Augustus (r.27vC-14nC) en Constantijn de Grote (r.306-337). In negen hoofdstukken behandelt de auteur deze twee keizers afwisselend, zij het met iets meer nadruk op Constantijn. Hij noemt ze "twee ultieme beeldbepalers van het Romeinse keizerschap" (p.211). "De behendigheid, maar ook tolerantie en tegelijk recalcitrantie die Constantijn in zijn beleid wist te combineren, maken hem tot de meest succesvolle van alle Romeinse keizers, naar voorbeeld van Augustus. De keuze voor het christendom was een verrassing waarmee Constantijn effect wist te sorteren, terwijl hij de belangen van zowel heidense als christelijke groeperingen in het oog hield", aldus Burgersdijk (p.206).

Het interessantste hoofdstuk (6) gaat over Constantijns lofredenaars (p.134-158). Dit is de specialisatie van de auteur en hier is hij op z'n best. Allereerst gaat hij in op de redenaarskunst in het algemeen en op de panegyriek (letterlijk: voor een groot publiek) in het bijzonder. Daarna bespreekt hij de vaste elementen en de functies van zo'n lofrede. In 1433 vond de humanist Aurispa een manuscript in Mainz. Het bleek een verzameling lofredevoeringen te zijn die retor Pacatus ten tijde van de regering van Theodosius (r.379-395) had samengesteld voor het onderwijs in de retorica. Vijf panegyrieken waren gericht tot Constantijn en werden gehouden in zijn toenmalige residentie Trier. De redes werden gehouden in 307 ter gelegenheid van de keizerbenoeming van Constantijn en zijn huwelijk met Fausta. De volgende werd in 310 gegeven ter gelegenheid van Constantijn's verjaardag. In 311 werd de keizer bedankt voor zijn weldaden voor de stad Augustodunum (Autun). Twee jaar later betrof het de successen van Constantijn in de verovering van Italië. In 321 hield de Gallicische redenaar Nazarius een rede ter gelegenheid van het vijfjarig ambtsjubileum van de caesares Crispus en Constantinus II. "De veranderende toon in de redevoeringen weerspiegelt de geleidelijke opkomst van de keizer, wiens hegemonie aanvankelijk nog niet te voorspellen viel. De retorische strategieën die de lofredenaars kozen zijn onthullend voor de politieke posities die Constantijn in deze dynamische periode innam, ogenschijnlijk mijlenver verwijderd van zijn wereldheerschappij en vermeende bekering tot het christendom. De documenten tonen hoe de macht van de traditie in revolutionaire tijden blijft gelden, alsook de blijken van heidense steun die Constantijn bleef genieten", aldus de auteur (p.207). Hij ziet hierin "een wendbare politiek van een keizer die zijn tijd verstond, zoals Augustus dat voor hem had gedaan".

Het boek sluit af met een lijst van Romeinse keizers, bibliografische verantwoording, nawoord, bibliografie en noten.

Het waarom van het toevoegen van een kleurkatern is mij onduidelijk. Er zijn geen verwijzingen van afbeelding naar tekst of omgekeerd en sommige foto's deden pijn aan mijn ogen! Ook de keuze van de afbeeldingen vond ik onlogisch, omdat veel monumenten die in de tekst worden besproken niet zijn afgebeeld, zoals de Ara Pacis (p.36), het tetrarchenbeeld in Venetië (p.45), de Basilica van Maxentius (p.51), de porfieren sarcofaag van Helena (p.64), de Slangenzuil in Istanbul of de Paarden van de San Marco (p.66), monumenten in Rome zoals beschreven in hfdst. 5, de ets van Jan Luyken (p.197), de inkttekening van Jan de Bisschop (p.199) etc. etc. Of worden deze als bekend verondersteld? Maar waarom dan wél de overbekende replica van Constantijns hoofd zoals te zien op de tentoonstelling in Amsterdam, het ruiterbeeld van Marcus Aurelius op het Capitool of drie afbeeldingen van de Boog van Constantijn? Jammer.

Het boek geeft een goede kijk op het keizerschap van Augustus & Constantijn.
Pluspunt: de aandacht voor de lofredes op Constantijn!