boek: santiago - de apostel en zijn mirakelen

Santiago: De apostel en zijn mirakelen
De wonderdaden van Sint-Jakob zoals verhaald in de Codex Calixtinus
door Mireille Madou
Zwolle, WBOOKS, 2014
160 p., afb. in kleur
ISBN 978-94-625-8032-9 

Reclame en populaire verhalen zijn belangrijk als je het verleden beter wil begrijpen. De reclame via Romeinse munten legt veel bloot van de tijdgeest en politieke ideeën van toen, net zo goed als Dik Trom een echo is van de tijdgeest eind negentiende eeuw en Een zomerzotheid een inkijkje geeft in het denken en doen van de 'gegoede stand' in Nederland in de jaren twintig van de vorige eeuw.
Zo is het ook met de middeleeuwen. Wil je ze goed bestuderen en enige grip krijgen op die tijd, dan moet je o.a. ridderromans lezen ..... én heiligenverhalen. Immers, die verhalen over de weldaden van een heilige gingen van mond tot mond zoals de Romeinse munten eeuwen eerder van hand tot hand gingen. Die verhalen beïnvloedden niet alleen de kunst – welke afbeelding van welke heilige plaats je waar in de nieuwe glasramen van de pas afgebouwde kathedraal? –, maar ook de mens van toen die hulp en soelaas zocht bij heiligen. En die verhalen over de verrichtingen en wonderen van een heilige moesten aanslaan, net zoals de reclame vandaag de dag. Als die verhalen de mensen 'pakten', dan bezochten meer pelgrims het graf van de heilige en kon de herbergier weer even het hoofd boven water houden. Etc.

Vandaar het belang van dit pas verschenen boek Santiago: De apostel en zijn mirakelen geschreven door Mireille Madou. Als geen ander in ons taalgebied kent zij geschiedenis & kunst gerelateerd aan de middeleeuwse bedevaart naar Santiago de Compostela en waarnaar zij veel onderzoek deed. Ze heeft in dit boek de wonderen, die door tussenkomst van de apostel Jacobus (Santiago) zouden hebben plaatsgevonden en vermeld werden in het twaalfde-eeuwse Liber Sancti Jacobi (= Codex Calixtinus), uit het Latijn vertaald en becommentarieerd.
Een zeer welkome aanvulling op de uitgebreide Jacobus-literatuur.

Na een korte Proloog is het boek gesplitst in twee delen. Deel I (p.12-117) behandelt de 22 wonderen die in het tweede boek van het Liber zijn opgesomd en in deel II (p.118-126) vertaalt Madou andere Jacobus-wonderen genoemd in de andere boeken van het Liber Sancti Jacobi. Ze laat hierbij boek IV van het Liber – bekend onder de naam Pseudo-Turpinus – buiten beschouwing. Daarom zijn die Jacobus-wonderen die betrekking hebben op Karel de Grote niet in dit boek te vinden.
Maar er blijven nog genoeg wonderen over!

Na het voltooien van het Liber Sancti Jacobi werden na 1140 nog enkele teksten toegevoegd en ook in deze teksten worden 'eigentijdse' Jacobus-wonderen verteld. Madou vertaalt en becommentarieert ook deze tien (p.126-137). Een korte epiloog (p.138-140), een dankwoord, noten (p.142-149), basisliteratuur (p.150-152), een alfabetisch register (p.153-156) en een illustratieverantwoording sluiten het boek af.

De afbeeldingen komen vooral uit handschriften en vele ervan zijn bekend voor de lezer die zich een beetje verdiept heeft in de Jacobus-materie. Leuk is daarom, dat door het hele boek heen de onbekendere miniaturen uit een Legendarium (Rome, Biblioteca Apostolica Vaticana), dat verlucht werd rond 1340, een belangrijke plaats hebben gekregen. Twaalf wonderen uit deel I van dit boek worden geïllustreerd met een moderne weergave, nl. die van Antonio García Patiño uit zijn reeks Los milagros del Apostol Santiago (1993). Tja, het zou mijn keuze niet zijn geweest, maar het past natuurlijk wel in de trend van nu: oude & nieuwe kunst naast elkaar.

Santiago is écht een must voor iedereen die overweegt om naar Santiago de Compostela te gaan of er al geweest is, op welke manier en uit welke overweging dan ook. Deze verhalen geven de mentaliteit én het geloof weer van de eeuwenoude pelgrims én van de thuisblijvers, die op hun manier ook oog in oog stonden met Jacobus-wonderen, in glasramen van de plaatselijke kerk, als decoratie langs kerkportalen of in verluchte handschriften.

© drs Annet van Wiechen