boek: brutus

 

Brutus: De nobele samenzweerder
Kathryn Tempest
Vertaling van Brutus, the noble conspirator.- Yale University Press, 2017
Utrecht: Uitgeverij Omniboek, 2019
423p., 4 kaartjes - ISBN 978-94-0191-559-5

 

Was Brutus, een van de moordenaars van Julius Caesar, vrijheidsstrijder of terrorist, een bevrijder of een verrader? Wie was Brutus, wat beoogde hij? Dit boek probeert Brutus en zijn acties te doorgronden, maar ook Tempest moet toegeven op de laatste pagina: "zelfs voor wie hem tijdens zijn leven kenden, was Brutus een raadsel" (p.296). Ze schreef geen biografie van Brutus waarin ze Brutus be- of veroordeelt of hoe zij zich voorstelt hoe Brutus was, wat hij deed of geloofde. Tempest gaat uit van contemporaine (Cicero e.a.) en latere bronnen en plaatst die tekst in de context van de nogal chaotische Romeinse tijd. Uiteraard gaat ze in op wie wat waarover schreef en wat de schrijver zelf met zijn teksten beoogde.

Shakespeare laat Caesar op het laatst zeggen: "Et tu, Brute!", maar volgens Suetonius zei Caesar in het Grieks: ":Kai su, teknon?" dat vertaald kan worden als "Ook jij, mijn zoon?"  of "Ook jij, kind?"  Was dat "kind" minachtend bedoeld?
Of is dat woord "kind" bedoeld in biologische zin en was Caesar de vader van Brutus (p.136), zoals het gerucht de ronde deed? Inderdaad Caesar had een affaire met Servilia, Brutus' moeder. Tempest legt dan alle data bij elkaar, raadpleegt moderne auteurs en meent dan dat het "onwaarschijnlijk [is] dat Caesar Brutus' vader was" (p.136), omdat Brutus al een jongeman was toen die affaire plaats vond.
Dat "kai su" komt ook voor op o.a. vloektabletten en deze woorden - zo geloofde man - konden het kwaad afweren, "maar ook ... het kwaad op de aangesprokene terug ... laten slaan" (p.137) waardoor het meer de betekenis krijgt van "zie je in hel, sukkel!". Of heeft Caesar zijn zin net niet meer kunnen voltooien en alleen het eerste deel van een oud Grieks spreekwoord geuit "dat eindigde met zoiets als 'zult een beet van mijn macht smaken'" (p.137), dus Caesar zou dan bedoeld kunnen hebben: jouw beurt komt ook nog wel! Ook hier geldt: c'est le ton qui fait la musique.
Zo behandelt Tempest elk detail van Brutus' leven en acties. Kritisch leest ze de bronnen, somt de mogelijke interpretaties op en plaatst e.e.a. in de Romeinse context van die tijd.

Caesar zou over Brutus herhaaldelijk hebben gezegd - te lezen in Cicero's brief (14.1) aan Atticus: "Het is de grote vraag wat de man [Brutus] wil, maar wát hij wil, wil hij heel graag!" (p.94). Dat zal ongetwijfeld de grote vraag blijven, maar Tempest heeft met dit boek wel alles wát we over Brutus weten, duidelijk bij elkaar geplaatst en van alle kanten belicht. Een uitgebreid notenapparaat en lange bibliografie maken het mogelijk dieper op de materie in te gaan. 

Zeker een aanrader voor wie geïnteresseerd is in de chaotische periode van de 1e eeuw vC, waarin Romeinse macho's op zoek naar macht & geld én naar stabiliteit & politieke hervormingen voor weinig terugdeinzen.  

© conens & van wiechen drs A. van Wiechen