het jaar 117 & lage landen

 

Het jaar 117: Sporen van Trajanus en Hadrianus in de Lage Landen
Tom Buijtendorp
Utrecht: Omniboek, 2017.- 286 p., gelardeerd met zwart-wit-foto's
ISBN 978-9401910682

 

In tien hoofdstukken gaat de auteur in op Trajanus' & Hadrianus' acties in onze contreien, waarbij Trajanus (r.98-117) de meeste pagina's krijgt toebedeeld. De veranderingen en koerswijzigingen op allerlei gebied van keizer Hadrianus (r.117-138), die geen expansie maar consolidatie nastreefde, komen na. p.202 aan bod.

Hfd. 1 De troonsbestijging van Trajanus in Keulen (p.17-47) geeft een beeld van Keulen aan het eind van de eerste eeuw, maar jammer is (en dat geldt voor veel meer beschrijvingen in dit boek) dat een kaartje van (in dit geval) het Romeinse Keulen ontbreekt. Een overzichtskaartje maakt veel woorden overbodig en presenteert de route (in dit geval die van de jonge Hadrianus naar zijn adoptiefvader Trajanus in Keulen) veel duidelijker aan de lezer die niet zo bekend is met de plattegrond van Keulen en omgeving.

Hfd. 2 Een noordelijke greep op de macht (p.49-74) beschrijft de acties van de nieuwe keizer Trajanus die toen nog in Keulen was. De volgende drie hoofdstukken gaan over de maatregelen van Trajanus, de archeologische resten in Nederland die aan hem gerelateerd kunnen worden, de bouwactiviteiten van en rond de zgn. Ulpia-steden (Xanten, Nijmegen) en de reconstructie van een mogelijke keizerlijke tocht langs de Maas (waarom toch geen kaartjes en plattegronden?). Hfd. 6 Lof voor de goede start (p.145-160) is toegespitst op de lofrede voor Trajanus van Plinius Minor. Hfd. 7 De expansie op de Leidse zuil van Trajanus (p.163-193) is een leuk verhaal over de twintig in 2008 gerestaureerde zeventiende-eeuwse afgietsels van de zuil van Trajanus in Rome. Deze set van gipsen werd in 1828 door het Rijksmuseum van Oudheden voor 35 gulden aangekocht. Ze waren gevonden bij een houtzaagmolen buiten de Witte Poort van Leiden.

Daarna is het de beurt aan keizer Hadrianus. Hfd. 9 Het bezoek van Hadrianus aan de Lage Landen (p.211-233) is vooral een reconstructie van Hadrianus' eerste grote reis (vanaf 121) naar zijn provincies. Op weg naar Britannia bezocht hij Keulen (Platorius Nepos) en mogelijk andere plaatsen (Xanten, Nijmegen). Ook de aanwezigheid van geschiedschrijver en bibliothecaris Suetonius komt aan de orde. In hfd. 10 Sporen van het nieuwe beleid (p.234-250) behandelt Buijtendorp de archeologische resten van Voorburg-Forum Hadriani. Voor hem heel bekend terrein, want hij promoveerde in 2010 op dit "Nederlandse Pompeji", zoals hij het noemde! Interessant hoe hij Hadrianus' nieuwe ideeën weerspiegelt ziet in de opgegraven resten van de stad. De auteur eindigt zijn boek met een Persoonlijke noot, het jaar 117 en de eenentwintigste eeuw (p. 251-262), notenapparaat, korte literatuurlijst, illustratieverantwoording en een lijst van genoemde musea.

Persoonlijk heb ik het erg moeilijk met de passages waarin situaties van toen vergeleken worden met die van nu, of het nu gaat om keizerlijke "tweets" (p.49, p.54 Romeinse munten vergeleken met de tweets van Trump), om (p.54) de vergelijking: "leiders als Poetin en Trump, die bijvoorbeeld beiden zoekend naar erkenning net als Trajanus in het Midden-Oosten militaire klappen uitdeelden" of om de opmerking n.a.v. de opstanden rond 117 in verschillende delen van Trajanus' rijk: "Het kraakte in gebieden waar het negentien eeuwen later, in 2017, opmerkelijk genoeg ook onrustig was: de Syrische burgeroorlog, problemen in Palestina, inclusief Jeruzalem, aanslagen tegen Kopten in Egypte, chaos in Libië......".

Ik heb al genoemd dat ik kaartjes en plattegronden miste. Ze zouden de tekst bekorten wat – althans voor mij – het leesplezier zou vergroten.

Hoe dan ook, het is een prima en inspirerend boek. Uitstekend om de daden van zo'n grote keizer (en diens voorganger) eens te belichten aan de hand van vondsten in een redelijk klein gebied (hoofdzakelijk NL). Hopelijk komt er nog eens een archeologisch reisboek Hadrianus in het Noorden! Immers, over keizer Hadrianus kan niet genoeg onderzocht en geschreven worden!

© conens & van wiechen drs A. van Wiechen