Caltagirone is een van de belangrijkste steden in het binnenland van Sicilië en gebouwd op drie ongeveer 600 meter hoge heuvels. In de middeleeuwen kreeg de stad dan ook de bijnaam Koningin van de Bergen. Omdat er in de omgeving uitstekende klei werd (en wordt) gevonden én bossen voldoende hout leverden voor de ovens is de stad vanouds een belangrijk centrum van aardewerkproductie. De huidige naam van de stad is waarschijnlijk een verbastering van het Arabisch Berg van de Vazen.
Die "vazen" zijn nu nog overal te vinden. Caltagirone is bij uitstek een eldorado voor aardewerkliefhebbers; en dat zijn we. Overal waar we geweest zijn nemen we streekeigen, tradioneel aardewerk mee, van eenvoudige kruiken waarin het water heerlijk koel blijft, tot sierlijk beschilderde geglazuurde schalen.
Caltagirone heeft behalve het prachtige, in 1965 geopende aardewerkmuseum (jammer dat je er niet mag fotograferen!) ook nog De Trap. Deze 142 treden tellende zeventiende-eeuwse Scala leidt de gelovige van het stadscentrum naar de hogergelegen kerk Santa Maria del Monte.
In de jaren vijftig van de twintigste eeuw, toen ook in Caltagirone de aardewerkproductie in een creatief dal zat, werd een nieuwe impuls gegeven door Antonio Ragona die voorstelde het vertikale gedeelte van de traptreden met geglazuurde tegels te bekleden.
Deze tegels werden in Caltagirone zelf gemaakt en voorzien van decoraties naar het voorbeeld van het eeuwenoude traditionele aardewerk. Naar boven sjokkend zie je letterlijk het hele scala aan oude motieven in de traditionele kleuren aan je voorbijgaan: strijdende ridders, slanke sfinxen, olifanten en kamelen, bloemen, gezichten, geometrische patronen, muizen, monsters, hondjes, vissen, 'portretten' van mannen en vrouwen ..... ....
Terwijl U hier op deze pagina naar beneden leest, "loopt" U als het ware de trap op!
Heel leuk heeft men ook gebruik gemaakt van de themata die in de twaalfde eeuw werden geschilderd op het houten muqarnas-plafond van de paleiskapel in Palermo, de Cappella Palatina, van Roger II, de eerste koning van Sicilië. Kamelen en olifanten als lastdieren, een prachtige dadelpalmboom en twee leeuwenkop-fonteinen en een luitspeler ..... ze lijken zó weggelopen uit de paleiskapel. Alleen de koning, die is een beetje aangepast. Op De Trap zit hij gekroond op een troon, maar op het houten plafond werd de koning geschilderd in een typisch niet-Europese zithouding, nl. zoals de luitspeler hier links. Tegenwoordig zou je het de Boeddha-zit noemen, maar in de middeleeuwen werden in de islamitische wereld mensen vaak zó zittend op de grond verbeeld.
De Trap speelt ook een belangrijke rol in het reli-gieuze leven van Caltagirone. In de dagen vooraf-gaand aan Pasen wordt Christus' kruisdraging hier nagespeeld, in de Maria-maand (mei) worden fleurige bloemen in geometrische patronen op de traptreden geplaatst en rond 25 juli staan er duizenden olielampjes om de dag van Jacobus de Meerdere feestelijk te beginnen. Dat Jacobus de Meerdere de stadspatroon is, is logisch. Immers de Normandiërs hebben Caltagirone op de moslims veroverd op Jacobus-dag (25 juli) 1090!
Al millennia geleden, vanaf de eerste nederzettingen, werd er aardewerk geproduceerd. In de Griekse en Romeinse periode volgde men qua techniek en stijl uiteraard het eigentijdse aardewerk dat overal rond de Middellandse Zee werd gemaakt
In de middeleeuwen ontwikkelde zich het aardewerk van Caltagirone dankzij invloed van buitenaf. Sicilië was vanaf de negende eeuw deel van de islamitische wereld, weliswaar niet altijd van harte, maar ondanks veel narigheid zoals oorlogen, strooptochten en plunderingen bereikten toch nieuwe aardewerk-ontwikkelingen Caltagirone. De wereld van de kaliefen kende schitterend geglazuurd aardewerk beschilderd met allerlei fraaie patronen en in Caltagirone werd onder invloed van die islamitische wereld dan ook uiteindelijk geglazuurd gebruiksaardewerk gemaakt dat versierd werd met eenvoudige, donkerlijnige tekeningen met okergele en blauwgroene kleur-accenten.
Later, vanaf de vijftiende eeuw, werd het Caltagirone-aardewerk sterk beïnvloed door de Italiaanse en Spaanse ceramiek. Het werd het begin van een lange bloeiperiode waarin tegeltableaux, apothekerspotten, vazen en schalen werden gevormd, beschilderd en geglazuurd. De gebruikte kleuren waren vrijwel altijd okergeel, heldergroen, hemelsblauw en donker bruin-zwart.
In de achttiende eeuw begon men ook plastische decoraties toe te voegen aan de vazen en werden kleine beeldengroepen gemaakt. Vooral populair waren de kerststallen met bijbehorende figuren en beeldjes met scenes uit het leven van alledag, een vrouw die haar man luist of een oude koopman die op zijn achterste gevallen is nadat zijn ezel struikelde.
In 1918 stichtte de burgemeester van de stad, Luigi Sturzo, een Aardewerk-School, om op die manier de kennis van het oude pottenbakkersmétier op niveau te houden. Dat is gelukt getuige de ruim 150 pottenbakkersateliers die Caltagirone tegenwoordig nog telt.
'Portretten' van mannen en vrouwen, en profil en frontaal werden al vanaf de zestiende eeuw op tegeltjes en vazen geschilderd. Uiteraard ontbreken ze niet op De Trap.
Een typisch Siciliaans thema is de hoge kar - vaak prachtig beschilderd - met twee wielen, zoals je ze vroeger nog overal op het eiland zag.
Bijna - hijgend - bovenaan zien we een jager met een geweer achter een fazant aanlopen .....
en uiteindelijk de laatste tegeltjes met een ontwerp dat je met een beetje goede wil als kubistisch kunt omschrijven: een menigte grimmig kijkende mensen met allemaal rode koontjes!
De Trap is niet alleen een religieus maar ook een commercieel centrum, want tientallen aardewerk-winkeltjes hebben hun deuren langs de trap geopend. Verleidelijk om steeds opnieuw even binnen te wippen en te kijken of misschien in dit winkeltje juist dat ene tegeltje ligt die je net buiten op de trap zo grappig vond.
Zo zijn wij gevallen voor de vissen .... en elke ochtend onder de douche bij het zien van deze tegeltjes wanen we ons even rond de Middellandse Zee ... een goed begin van elke dag.
En in de keuken hangt onze eigen 'ontdekking': een nieuwe schaal in oude kleuren en met een oud varkentje - de schaal is een exacte replica van die in het museum .......
.... uit de dertiende eeuw!
