aanraders carthago
Carthago,
Opkomst & ondergang
Redactie: Roald Docter, Ridha Boussoffara en Pieter ter Keurs
Zutphen: Walburg Pers, 2014
144 p., veel kleurenafbeeldingen
ISBN 978-90-5730-993-0 • € 19,95
Voor het eerst is er een Carthago-tentoonstelling in Nederland (tot en met 10 mei 2015, Rijksmuseum van Oudheden te Leiden). Prachtige objecten – van kleine glazen gezichtskralen tot een mensgrote marmeren sarcofaag – maken de geschiedenis en de cultuur van deze wereldstad Carthago (Phoenicisch Qrt-hadasht = Nieuwe Stad) zichtbaar.
Het begin van Carthago is al een schitterend verhaal. Een mythe die mede beroemd werd door de aandacht die de Romeinse dichter Vergilius gaf aan de stichteres van Carthago: Elissa, in Vergilius' versie Dido genoemd. Ze was prinses in de Phoenicische stad Tyrus (Libanon) en zus van Pygmalion, die de macht naar zich toe trok en zijn zwager – Elissa's echtgenoot – doodde. Ze verliet haastig met enkele getrouwen Tyrus en kocht een stuk land aan de kust van het gebied dat nu Tunesië wordt genoemd. Ze was een slimme vrouw, want de overeengekomen grootte van het landstuk – zo groot als een runderhuid – wist ze erg voordelig naar zichzelf toe te interpreteren door de huid in kleine reepjes te snijden en deze aan elkaar te naaien. Daardoor werd een erg groot stuk land verkregen. De autochtone bevolking zal er waarschijnlijk niet erg blij om geweest zijn, maar Elissa en haar nazaten betaalden nog wel eeuwenlang schatting. Vergilius wijdde in zijn gedicht (Aeneïs) uit over de liefde tussen deze prinses Dido en de Trojaanse held Aeneas, die werd gezien als stamvader van Rome. Uiteindelijk bedroog Aeneas zijn geliefde – op bevel van de goden, dat wel – en zette zijn zwerftocht richting Italië voort, Dido in tranen achterlatend. Ze pleegde zelfmoord op een brandstapel en vervloekte de nazaten van Aeneas (4.622-624):
"Tyriërs, vervolg dit geslacht tot in de eeuwen der eeuwen
met uw gevoelens van haat en schenk mij als dodegave:
dat nooit vredesverdragen bestaan tussen Rome en Carthago"
(vertaling Piet Schrijvers).
Vergilius geeft hiermee een 'reden' voor de eeuwenlange vijandschap tussen Rome en Carthago en voor de zgn. drie Punische oorlogen. Historisch gezien heeft die vijandschap natuurlijk alles te maken met macht en de hegemonie over de Middellandse Zee. Uiteindelijk verwoestten de Romeinen in 146 vC de metropool Carthago.
Ruim een eeuw later – na een eerdere valse start – begonnen de Romeinen op bevel van Julius Caesar met het stichten van een nieuwe stad op de plek van het verwoeste Carthago: Colonia Iulia Carthago. De bouwactiviteiten werden energiek voortgezet en uitgebreid door zijn opvolger Octavianus (keizer Augustus). Latere keizers bleven nieuwe bouwwerken in Carthago oprichten en de stad bloeide opnieuw. In de vroeg-christelijke periode bleef Carthago belangrijk en telde ruim twintig kerken. In 439 werd Carthago door de Vandalen ingenomen en een kleine eeuw later door de Byzantijnen. Eind zevende eeuw werd Carthago door de Arabieren veroverd.
Dit boek is niet een traditionele tentoonstellingscatalogus waarin elk object beschreven en becommentarieerd wordt. Enkele van de 250 objecten uit duizend jaar Carthaagse geschiedenis en cultuur die nu in Leiden te zien zijn, worden in Carthago kort besproken en in de historische en culturele context geplaatst.
Het is meer een algemeen boek waarin de leek wordt bijgepraat over de nieuwste vondsten en ontwikkelingen met betrekking tot de archeologie en cultuurgeschiedenis van Carthago.
In zeventien korte hoofdstukken belichten even zoveel auteurs verschillende aspecten: van het Punische Carthago en zijn schriftsysteem tot en met het Nachleben van Carthago in de laatste drie eeuwen. Leuk om te lezen hoe de Nederlander Jean Émile Humbert aan de wieg stond van de ontdekking van Carthago en ook betrokken was bij het vroege begin van het RMO. Prachtig avonturenverhaal uit begin negentiende eeuw.
Ook de Nederlandse bijdragen aan het huidige Carthago-onderzoek worden besproken (o.a. p. 36 en 80).
Het is een mooi vormgegeven boek en ook de teksten zijn goed geschreven. Het is alleen jammer dat er geen écht goed en gedetailleerd kaartje van Carthago in staat
– zelfs mijn onvolprezen oude Guide blue doet het beter – en enkele Carthago-aspecten zouden ongetwijfeld nog duidelijker zijn geworden met een extra plattegrondje of afbeelding. Maar dit zijn maar kleinigheden.
Het is een prachtig boek & heerlijk informatief.
De beknopte literatuuropgave achterin (p.142-143) maakt het goed mogelijk zelf verder te grasduinen in het fascinerende verleden van Carthago.
Kortom, een must voor iedereen die het verleden van de Middellandse Zee en dat van Carthago in het bijzonder een warm hart toedraagt!
