anthologia graeca

Helden
150 epigrammen uit de Anthologia Graeca
vertaald door Patrick Lateur
Eindhoven: Uitgeverij DAMON, 2019
216 p., ISBN 978-94-6340-242-2

"In zijn vroegste verschijningsvorm was het epigram letterlijk wat het Griekse woord epi-gramma zelf zegt: een op-schrift, een in-scriptie" (p.7) op een harde drager van steen of brons. Het was een korte inscriptie op een graf, op de sokkel van een standbeeld of wijgeschenk. Vanaf ca. 500 vC werden ook korte gedichten geschreven die primair literair bedoeld waren. Twee eeuwen later kon over elk (fictief) onderwerp gedicht worden, van beroemde namen of monumenten uit het verleden tot de liefde. Martialis (eerste eeuw nC) wist in het Latijn het spottende puntdicht tot grote hoogte te brengen.

De Anthologia Graeca is een bonte verzameling van ruim 4000 Griekse epigrammen (7e eeuw vC - 6e eeuw nC) met een ingewikkelde ontstaansgeschiedenis. Aan het eind van het eerste millennium (nC) verzamelde een anonymus 3700 Griekse epigrammen. Het handschrift met deze gedichten werd rond 1600 in de Bibliotheca Palatina van Heidelberg teruggevonden en werd Anthologia Palatina genoemd. Deze verzameling epigrammen aangevuld met een kleine 400 epigrammen die er niet in voorkomen, maar wel door de monnik Maximos Planudes in Constantinopel (1299) opgenomen zijn in zijn Anthologia Planudea, noemt men de Anthologia Graeca. Vertaler Patrick Lateur heeft een selectie gemaakt van 150 epigrammen (6e eeuw vC - 6e eeuw nC) rond het thema 'helden'. Eerder heeft hij 'goden'-epigrammen vertaald.

De geselecteerde helden-epigrammen zijn verdeeld in vier 'hoofdstukken': mythologisch, Homerisch, tragisch en historisch. Binnen deze hoofdstukken zijn ze alfabetisch gerangschikt op naam. Elk epigram wordt gepubliceerd met de Griekse tekst en de Nederlandse vertaling op één pagina. De – in mijn ogen iets te summiere – annotaties bij de epigrammen staan helaas niet als voetnoot onderaan de pagina, maar staan achterin (p.183-195). Persoonlijk vind ik dat altijd jammer, je blijft bladeren. Verder achterin nog een apart register van epigrammendichters (p.196-197), van eigennamen (p.198-2137) en van epigrammen naar de officiële nummering in de Anthologia Graeca (p.214-216).

Enkele epigrammen zijn raadels, zoals (14.109, dit boek nr.75, p.101):

Een pupil stierf in haar slaap door een vuur,
de wijn was haar verrader,
een tronk van Pallas was haar dood,
een schipbreukeling haar doder.
Ze ligt nu in een levend graf
en geeft de schuld aan Bakchos' geschenk.

Pallas en Bakchos en de roemvolle Hefaistos
doodden gedrieën één pupil.

Een doorgewinterde Homerus- en mythen-kenner weet het antwoord: het oog van de cycloop Polyfemus!

Kortom, opnieuw een zeer toegankelijke Nederlandse vertaling van een (deel van een) zeer belangrijke, klassieke bron.