aanraders cd-boek erasmus van rotterdam

Erasmus van Rotterdam / Jordi Savall
Éloge de la Folie - Praise of Folly - Elogio de la Locura
[Lof der Zotheid]
Hespèrion XXI - La Capella Reial de Catalunya, Montserrat Figueras & Jordi Savall
Alia Vox 2012
ZES cd's in boek van 667 pagina's
op de bijgeleverde cd's is de gedeclameerde tekst in het Frans
teksten van de declamaties & liederen
integraal opgenomen in het Frans, Engels, Spaans, Nederlands,
Catalaans, Duits & Italiaans.

De muziek die op cd1, 2 & 3 gelardeerd wordt met teksten
is in z'n geheel en zonder declamaties te horen op cd4, 5 & 6.

De teksten die op cd1, 2 & 3 worden in Het Frans voorgedragen
maar in de cd-boek verpakking zit een unieke code
waarmee de gebruiker die teksten van de officiële Alia Vox-website kan downloaden
in het Nederlands, Engels. Spaans, Catalaan, Duits of Italiaans.

opnieuw een prachtig CD-boek van Jordi Savall. Nu met onze eigen Erasmus van Rotterdam als hoofdpersoon. Een aanrader eersteklas!

Savall heeft de wereld van Eramus 'gevangen' in muziek en teksten. In het boek staan naast foto's van de uitvoerende musici ook veel afbeeldingen uit de zestiende eeuw, zoals portretten van Erasmus en zijn tijdgenoten (Luther) en andere schilderijen uit die tijd (o.a. Jeroen Bosch).
Savall laat in zijn muziekprojecten graag alle kanten van zijn onderwerpen zien en horen, zoals van Jeruzalem en de Middellandse Zee. Ook bij Erasmus doet hij dat. Hij plaatst de humanist in zijn eigen tijd. Bij dit cd-boek heeft hij ook gedacht aan de luisteraar die lang niet altijd de geciteerde tekst bij de muziek wil horen, maar juist ook wil opgaan in alleen de muziek. Daarvoor zijn drie extra cd's toegevoegd: heerlijk om de zestiende eeuw te laten herleven in klank en zang, inclusief Ottomaanse muziek!

Het moet 1969 zijn geweest toen ik als tiener voor het eerst met Erasmus kennismaakte op een aan hem gewijde tentoonstelling in Rotterdam. Ik was onder de indruk en kocht een affiche dat jarenlang op mijn kamertje heeft gehangen. Een groot wit vel papier met een horizontale rode lijn en - eveneens in het rood - Erasmus' tekst (zoals ik me deze herinner): "Wij, mensen zijn erger dan de dieren. Als zij strijden is het met wapens die de natuur hen verschaft. Wij vinden duivelse machines uit om elkaar te vernietigen". Dat geeft mooi Erasmus' streven naar vrede weer, naar dialoog. Steeds benadrukte hij in zijn werk de negatieve en verwoestende kanten van de oorlog.

Dat is een van de vele kanten van de veelzijdige Erasmus die uitgebreid aan bod komen in Savall's cd's. Teksten van de humanist zelf of zijn tijdgenoten worden gelardeerd met muziek uit die tijd, zoals die van Johannes Ockeghem, Claude de Sermisy en Josquin des Prez. De muziek die op de eerste drie cd's met gesproken teksten wordt afgewisseld, wordt zonder die teksten op de cd's 4,5 & 6 herhaald.
De teksten staan in het Frans op de cd, maar u kunt na aankoop van het cd-boek de teksten ook downloaden in het Engels, Nederlands, Duits, Italiaans, Spaans & Catalaans. Ikzelf vond de Franse teksten zo duidelijk en mooi gesproken, dat ik het downloaden van de Nederlandse teksten achterwege heb gelaten.

CD 1 is geheel gewijd aan de Lof der Zotheid. Henri du Bailly's († 1637) Yo soy la locura (Ik ben de zotheid) wordt schitterend gezongen door Montserrat Figueras. Toepasselijk zijn - naast de instrumentale muziek van de zestiende-eeuwse componisten Diego Ortiz, Alonso Mudarra e.a. - ook de andere liederen op deze cd van de tijdgenoten Juan del Enzina (of Encina) en Mateo Flecha.

In CD 2 & 3 is Erasmus' leven de leidraad.
CD 2 (tijd van overdenkingen): de Ottomaanse oorlogsmars herinnert aan het feit dat de Turken Constantinopel hebben veroverd (1453) en dat ze verder richting Wenen optrokken. Erasmus werd geboren (rond 1469) in de tijd dat Lorenzo de' Medici in Florence aan de macht kwam. In 1488 legde Erasmus de kloostergelofte af (Audi, benigne Conditor van Guillaume Dufay). Een jaar later bevond zich Djem, zoon van sultan Mehmed II en broer en rivaal van Bayazid II, aan het pauselijk hof (Ottomaanse taksim & dans). Vanaf 1492 werden de joden uit Spanje, Portugal en Florence verdreven. Na een aantal gedachten van Erasmus over de joden, volgt een anoniem sefardisch lied. Eind vijftiende eeuw verbleef Erasmus enige jaren in Parijs, waar hij veel humanisten ontmoette (Benedic anima mea van Claude de Sermisy). Daarna volgt het grafschrift van Johannes Ockeghem († 1497), onvolprezen musicus en Josquin des Prez' La déploration sur la mort d'Ockeghem.
Het huwelijk van Filips I met Johanna (later: de Waanzinnige) in 1496 is aanleiding voor het citeren van een fragment uit Erasmus' Lofrede op FilIps de Schone. Daarna verbleef Erasmus enige tijd in Engeland waar hij Thomas More leerde kennen. In 1500 werd Karel van Habsburg (later: Karel V) geboren (In te Domine speravi van Josquin des Prez) en horen we hoeveel belang Erasmus hechtte aan de klassieken (fragment uit Enchiridion). In 1505 reisde Erasmus voor de tweede keer naar Engeland en droeg zijn Lof der Zotheid op aan Thomas More, die op dat moment werkte aan zijn Utopia. Hendrik VIII werd koning van Engeland (o.a. Scaramella va alla guerra van Josquin des Prez). Drie jaar later is de zg. Liga van Kamerijk een feit: keizer Maximiliaan I, Lodewijk XII van Frankrijk, Ferdinand II van Aragón en paus Julius II verenigen zich tegen Venetië. Een lang en zeer toepasselijk fragment uit Erasmus' Adagia: "De oorlog is zoet voor wie hem niet kent" (Fanfares & drums Vexilla Regis). Vanaf 1506 verbleef Erasmus enige tijd in Italië en hij werd doctor in de theologie aan de universiteit van Turijn. CD 2 sluit af met de opdracht van Erasmus' Lof der Zotheid aan zijn vriend Thomas More.

DC 3 (tijd van conflicten): in 1513 publiceerde Machiavelli zijn Il Principe (De Vorst). Drie jaar later werd Erasmus adviseur van hertog Karel (later: Karel V) en een fragment uit zijn Over de opvoeding van de christelijke vorst wordt geciteerd. In deze tijd vielen de Ottomanen Syrië en Egypte binnen (Ottomaanse muziek). Thomas More publiceerde zijn Utopia (gelezen fragment: over gerechtigheid en maatschappelijke voorspoed). Vanaf 1517 verbleef Erasmus enige jaren in Leuven, waar hij medeoprichter werd van het Drietalencollege (Adoramus te Domine van een anonieme componist). Na Erasmus' Klacht van de vrede aandacht voor de briefwisseling tussen Erasmus en Luther. Gelardeerd met instrumentale muziek worden enkele fragmenten voorgelezen, o.a. Erasmus' Hekelrede betreffende de vrije wil en een fragment uit zijn brief aan de Franse koning François I geschreven in 1526. In 1529 werden de Ottomanen verslagen voor Wenen (Ottomaans lied Ik ben uitgeput van zoveel kwellingen).
Toen Basel overging tot de reformatie, vestigde Erasmus zich in Freiburg im Breisgau (Tu pauperum refugium van Josquin des Prez). Een fragment uit Luther's brief aan Erasmus over de slaafse wil wordt begeleid door de muziek van Luther's psalm Christ lag in Todes (1533). Na Christ ist erstanden van de componist Heinrich Isaac opnieuw een fragment uit Adagia: "Woorden zijn de heelmeesters van zieke zielen". In 1535 keerde Erasmus terug naar Basel en hij weigerde het hem door de paus aangeboden kardinaalsambt. In datzelfde jaar liet Hendrik VIII Thomas More onthoofden (6 juli 1535) en een jaar later stierf Erasmus in Basel (12 juli 1536): Pie Jesu Domine uit het requiem van Cristóbal de Morales en Plangite Pierides, een klaaglied op Erasmus' dood van Benedictus Appenzeller. Deze CD eindigt met twee fragmenten uit de Franse vertaling van Stefan Zweig's Triumph und Tragik des Erasmus von Rotterdam.

Verder in dit zes-cd-boek nog korte artikelen over Erasmus van Jordi Savall zelf en van wetenschappers die zich bezig houden met verschillende aspecten van Erasmus' werk.

Deze cd's strelen het oor, laten de vijftiende & zestiende eeuw herleven in klank & woord en zetten aan tot nadenken. Savall plaatst Erasmus in zijn eigen tijd en dát is wat mij zo aanspreekt in Savall's Erasmus. Het stimuleert om (opnieuw) de Lof der Zotheid te lezen, om Erasmus' werk (nog) beter te leren kennen en om je te blijven verbazen over zijn eruditie en werkdiscipline.
Ik kan niet anders dan laaiend enthousiast zijn over Savall's Erasmus van Rotterdam.

naar bespreking van Jordi Savall's Pro Pacem
naar bespreking van Jordi Savall's prachtig e Jérusalem