boek: schilderijen & sofisten

Schilderijen & sofisten
Kunst, ekphrasis en retorica in de klassieke oudheid
Philostratos, vertaler Peter Burgersdijk
Hilversum: Verloren, 2015 (reeks Zenobia 4)
212 p., kleurenkatern
ISBN 978-90-8704-504-3 • € 22,-

Philostratos (Philostratus) was een sofist, een rondtrekkende leraar die onderwijs gaf op allerlei gebied en een grote en brede kennis had. Hij werd rond 170 nC geboren, misschien op het Griekse eiland Lemnos waar zijn familie veel bezittingen had. Hij trok naar Athene, waar hij enkele publieke functies bekleedde en waar hij als sofist optrad. Begin derde eeuw was hij enkele jaren in Rome, waar hij deel uitmaakte van de intellectuele kring rond Julia Domna, de vrouw van keizer Septimius Severus (r.193-211). Na haar zelfmoord (217) keerde hij waarschijnlijk terug naar Athene. Hij stierf rond 245. Een aantal werken van hem zijn bewaard gebleven, o.a. het zeer interessante werk Het leven van Apollonios van Tyana, Eikones (Schilderijen) en Bioi Sophistoon (Levens van sofisten). In dit boek wordt de Nederlandse vertaling gepresenteerd van de laatste twee werken.

"Ik wil voorbeelden van schilderkunst beschrijven in de vorm van voordrachten voor de jeugd, zodat zij die kunnen begrijpen en kunnen waarderen wat daarin waardevol is" (p.26) schreef Philostratos. In twee 'boeken' legde hij 65 (denkbeeldige) schilderijen met vooral mythologische verhalen uit aan de tienjarige, heel belangstellende en leergierige zoon van zijn gastvriend. Deze beschrijvingen zijn niet alleen van belang voor de visuele vormgeving van mythen in de oudheid, maar ook voor die vanaf de renaissance. De Latijnse en Franse vertalingen – met of zonder illustraties – zorgden vanaf de zestiende eeuw voor verspreiding van Philostratos' werk en kunstenaars lieten zich erdoor inspireren. In het kleurenkatern zijn enkele schilderijen van Titiaan, Rubens, Rembrandt en anderen weergegeven.

In zijn Levens van sofisten beschreef Philostratos de levens van 59 van hen, onder wie Polemon (p.151-159), die leefde en werkte tijdens de regeringen van Trajanus (r.98-117), Hadrianus (r.117-138) en Antoninus Pius (r.138-161), van wie hij veel privileges ontving. Polemon werd net name in Smyrna (Turkse Izmir) geëerd, "want de Smyrnaiers herkenden al in zijn vroege jeugd iets groots in hem". Hij gaf niet alleen les, maar "bracht de stad veel voordelen. In de eerste plaats leek de stad dankzij hem veel voller dan tevoren, omdat de jeugd van twee continenten en van de eilanden toestroomden, en dat was niet een losbandige en zedeloze bende, maar de bloem van de zuiver Griekse jeugd". Verder zorgde Polemon voor rust en eendracht in een stad, die veel partijstrijd kende, hij gaf wijze raad en "genas ... hen [de inwoners] van elke vorm van overmoed en arrogantie". Ook was hij de afgezant van de stad bij de keizers en "hij bracht tenminste Hadrianus, die tot dan toe steeds de Ephesiërs begunstigde, tot een zo andere houding jegens de Smyrnaiers dat hij op één dag tien miljoen drachmen toezegde aan Smyrna". Polemon zelf hield van luxe, lezen we. Op zijn reizen werd hij gevolgd door een lange rij lastdieren, veel paarden en slaven en zelf reed hij op een wagen met zilveren (!) teugels "maar hij bracht daarmee wel grote roem aan Smyrna". Philostratos schreef dat Polemon wel erg arrogant was: hij sprak "met steden op een toon alsof hij ver boven hen verheven was, met heersers alsof hij niet hun mindere was en met de goden alsof hij hun gelijke was". Hij was een goede improvisator tijdens zijn redevoeringen en hij had een heldere en hoge stem. Zelfs in zijn ouderdom, toen hij meer en meer last kreeg van zijn gewrichten die "zo hard als steen" geworden waren, was hij nog een spreker met grote bezieling!

Hulde voor/aan vertaler & uitgever die deze twee teksten van Philostratos voor het eerst in het Nederlands hebben uitgegeven.

Een aanrader voor iedereen die zich met de Romeinse tijd, (cultuur)geschiedenis en filosofie bezig houdt!