aanrader: op zoek naar ......

Op zoek naar ......
De gecompliceerde relatie tussen archeologie en de Bijbel
Margreet L. Steiner
175 p., veel ill., 2016
ISBN 978-94-62543621

Bijbel en archeologie hebben al decennialang een moeilijke relatie. Je hebt mensen die de bijbel voor waar aannemen en de opgegraven muren en objecten aanpassen aan de bijbelverhalen. Maar échte wetenschappers gaan primair uit van het opgegraven materiaal, proberen dat te dateren door middel van moderne methoden en met andere vondsten elders in een context te plaatsen. Archeologe Margreet Steiner heeft nu een ontzettend leuk boek geschreven over de kloof tussen bijbel en archeologie. Soms zijn er wel bruggetjes over die kloof, maar meestal zijn die bruggetjes erg wankel!

Na een heldere uitleg over het verschil tussen archeologie van de Levant en bijbelse archeologie, over de naam Palestina en andere begrippen die vaker in het boek voorkomen, gaat ze in negen hoofdstukken Op zoek naar .......

De eerste zoektocht is naar Abraham en zijn nazaten. Wanneer zijn de bijbelverhalen geschreven, vastgelegd en waarom? Gaat het om historische personen en gebeurtenissen? Heel duidelijk somt Steiner de zienswijzen op van vooraanstaande wetenschappers die of helemaal geen historische feiten in deze bijbelverhalen zien, of menen dat een groep van zevende-eeuwse (vC) geleerden deze verhalen hebben opgeschreven om een eigen geschiedenis te creëren.

De tweede zoektocht gaat over Saul en de tijd van de Richteren, over de muren van Jericho die zouden zijn omgevallen en de intocht (wanneer?) in het Beloofde Land. De archeologie laat een heel ander verhaal zien. Wie waren die Israëlieten? Waar kwamen ze vandaan? Gaat het om een langzame versmelting van locale en 'vreemde' elementen in een periode tussen de twaalfde tot negende eeuw vC?

De derde zoektocht gaat over Goliath, de Filistijn, en over de zgn. Zeevolkeren. Steiner legt in dit hoofdstuk aan de hand van aardewerkvondsten in Ekron (Tel Miqne) uit hoe belangrijk het onderzoek van 'gewoon' gebruiksaardewerk is en hoeveel gegevens dat kan opleveren.

De zoektocht naar David en Salomo laat duidelijk het verschil zien tussen het bijbelse verhaal (Gouden Eeuw van het Oude Israël, tiende eeuw vC) en de archeologische vondsten. "Voor zover we het nu kunnen zien, is het de overgangsperiode van de Vroege IJzertijd naar de stedelijke samenleving van de Late IJzertijd, waarin, vanaf de 9e eeuw v.Chr., Israël en Juda als gevestigde staten" (p.82) belangrijk worden. Ook recente aanspraken van archeologen worden gefileerd, zoals die van Eilat Mazar die in 2005 verkondigde in Jeruzalem het paleis van David te hebben teruggevonden. Groot nieuws, het haalde de New York Times en de National Geographic.

Bij haar volgende vijf zoektochten – naar Izebel en het Huis van Omri, koning Mesha van Moab, de profeet Bileam, de godin Ashera & de tempel van Jeruzalem – gebruikt ze o.a. Assyrische en Egyptische teksten en bespreekt ze de beroemde Mesha-stèle inclusief het spannende verhaal van de 'vondst' van deze stèle in de negentiende eeuw. Een stukje pleister met letters zorgde in 1967 bij de Nederlandse opgravers van Tell Deir Alla (Jordanië) voor opwinding. Volgens de tekst doet Bileam, zoon van Beor, zijn verhaal. Verder gaat Steiner op zoek naar de vrouw van God en legt ze uit dat niets van de Tempel van Jeruzalem bewaard bleef. Ze eindigt met het prachtige verhaal achter de vervalste inscripties op een stèle, ossuarium en ivoren granaatappeltje die in Jeruzalem gevonden zouden zijn en wereldnieuws werden in het begin van de eenentwintigste eeuw!

Bij elk hoofdstuk geeft de auteur literatuur "om verder te lezen". En dat wil je, want er blijft nog heel veel te onderzoeken. In het voorwoord schrijft Steiner: "Het boek is een bewerking van de lessen die ik jarenlang aan de Hovo in Leiden heb gegeven. Het is ook de weerslag van mijn persoonlijke ervaring als archeoloog en docent, van het commentaar van mijn studenten, en het genoegen dat we beleefden aan het samen doorploegen van bijbelteksten en archeologische artikelen. Het is geschreven voor wie er plezier in heeft om dingen te onderzoeken - onbevangen, onbevreesd en nieuwsgierig". Dat plezier van de auteur spat van de tekst af! Dit boek is écht een aanrader voor iedereen die van archeologie houdt, die bijgepraat wil worden over de complexe relatie tussen archeologie en bijbel en die de geschiedenis van de Levant een warm hart toedraagt.

Ik heb ervan genoten ... en het boek is food for thought!